fonto:
laNederlanda ĵurnaloNRC
http://www.nrc.nl/handelsblad/van/2015/januari/30/litouwen-ontworstelt-zich-aan-greep-russen-1461056
tradukis ĝin (el la Nederlanda en Esperanton) Toon Witkam
Litovio sin debaraktas de la Rusa premo
La milito en Ukrainio maltrankviligas la malgrandan Litovion: Donetsk povus esti Vilno. La celo estas defendkapablo.
NRC 30 januaro 2015
Raportado el Vilno
Fare de nia redaktoro Mark Beunderman
La perforto en Ukrainio signifas por la plejmulto da Litovoj ion alian ol por la Nederlandanoj, Germanoj aŠeĉ Poloj. Donetsk, Mariupol, tiuj povus esti Vilno kaj Kaunas.
‘Preteco dum krizaj situacioj kaj dum la milito’, tiel nomiÄas la faldfolio kiun la Ministerio de Defendo ĉi tie publikigis ĉi-monate. Rusio ne estas menciita laÅnome en la centpaÄa libreto, kiu estas interrete distribuata tra bibliotekoj kaj lernejoj. Sed pri kiuj temas estas ja klare. La ‘verdaj viretoj’ kiuj eldevigis la Rusan aneksadon de Ukraina Krimeo, tiuj povas ankaÅ sen io plu aperi en via apudeco, tia estas la sugesto. “Civitanoj kiuj vidas nekonatajn armitajn grupojn - sen insignoj - aktivaj en ilia najbareco aÅ aliloke, telefonu al n-ro 112.”
Por Litovio, lando kun preskaÅ tri milionoj da homoj, kiu en 1990 disigis sin de la Sovetunio, la Rusa agado en Ukrainio estas pli ol nur malobservo de la internacia juro. Multaj Litovoj konsideras Putin-on kiel minacon de ilia freÅa – kaj en iliaj okuloj ankaÅ fragila – sendependeco.
Fiere flirtas ĉe la prezidenta palaco en Vilno la NATO-flago, apud la Litova kaj la EU-flago. La Atlantika alianco pliigis la monitoradon de la aerspaco super la Baltaj Åtatoj. Sed la Litovoj ne estas trankvilaj pri tio. Kiam vi parolas kun ili pri la aktualeco, ili ofte komencas pri la pasinteco.
Petras Tiknevicius, 41-jaraÄa agrikultur-fakulo, paÅas laÅlonge de la parlamento-konstruaĵo en Vilno. Same kiel 130.000 aliaj Litovoj, liaj geavoj en la kvardekaj jaroj estis deportitaj, al Siberio. ĈirkaÅ kvarono el ili pereis, laÅ Litovaj historiistoj. "Miaj geavoj estis bonhavaj kaj senlace laborantaj. Por la Rusoj sufiĉa kialo forpeli ilin", diras Tiknevicius. "Mia onklino, kiel knabineto, devis kuniri. Mia patrino estis edukita de miaj pra-geavoj."
Ĉe la parlamento staras malgranda memorÅtono pri la eventoj de januaro 1991. Sovetia gvidanto MiÄ¥ail Gorbaĉov tiam vane provis - per uzo de la RuÄa Armeo - malfari la Litovan sendependecon. Dek tri civiluloj estis mortigitaj ĉe la televida turo en Vilno, kiun la Sovetanoj per tankoj provis ekokupi.
Ĉu Litovio, intertempe ree dek jarojn EU- kaj NATO-membro, estas ankoraÅ vere tiel vundebla? Tiknevicius: "Mi el mia militservo ja rememoras kiel munti kalaÅnikovan fusilon," li diras. "Sed ĉu mi ankoraÅ povas pafi? Estas danÄere. Rusio havas longan historion pri la solvado de internaj problemoj pere de eksteraj militoj."
Litovio, kiu limtuÅas la Rusan eksklavon Kaliningrad, klopodas ĉiamaniere pliigi la propran defend-kapablon kontraÅ la granda Rusa najbaro. Pasintjare la defend-buÄeto estis pliigita je kvarono, sed la kverelo estas pli larÄa.
La vorto ‘milito’ ne nur sonas en la faldfolio, sed ankaÅ el la buÅo de prezidentino Dalia Grybauskaite, kiu antaÅ nelonge diris: "Litovio troviÄas en situacio de informado- kaj propagando-milito." Åœi celis al Rusaj komputil-entrudistoj kaj ‘troloj’ en interreto, sed ĉefe al Rus-lingvaj TV-kanaloj kiuj elsendas en la Baltaj landoj. Litovio havas multe pli malgrandan Rusan minoritaton ol la aliaj du Baltaj Åtatoj. La elcento de loÄantoj kun Rusa kiel ilia unua lingvo estas ĉi tie ĉirkaÅ 8 procentoj, kompare al 30 procentoj aÅ pli en Latvio kaj Estonio. Sed por Rusaj TV-kanaloj - la averaÄa Litovo havas plurajn sur la kablo - la agospaco estas pli larÄa: ĉiu kiu elkreskis en Sovetio ja komprenas la Rusan.
Post kiam la agitado en Ukrainio komenciÄis en la aÅtuno de 2013, kvar Rus-lingvaj sendostacioj ricevis sankciojn de la aÅtoritatoj. Tri monatojn ili ne rajtis elsendi programojn kiuj estas farataj en Rusio. Ĉe du sendostacioj temus pri "tendencaj" programoj pri Ukrainio, kiuj semus "malamon". Ĉe la aliaj du, Litovio mem estis la temo: en dokumentaj filmoj estis pridubata ke Sovetio estis respondeca pro la mortintoj en 1991.
"Proksimume tiel kiel: tiuj Rusaj soldatoj nepre devis interveni, ĉar tiuj civitanoj fakte estis paflertuloj", diras Nerijus Maliukevicius, eksperto pri politika komunikado ĉe la Universitato de Vilno. Li parolas pri "hibrida" militado. "La Kremlo kreas virtualan medion, en kiu veraj demarÅoj povas sekvi." Ĉu li celas al invado? "Nenion vi povas ekskludi. Kiam Litovio dum la kvardekaj jaroj estis aneksita ĉe Sovetio, ni oficiale neniam havis ‘okupadon’. Iris paÅo post paÅo, oficiale laÅleÄe kaj libervole. Ĉio regita de manipulema propagando."
Ne ĉiu konsentas pri la ‘nigrigado’ de TV-kanaloj. Kestutis Girnius, politikologo laboranta ĉe la sama universitato, nomas la animstaton en sia lando ‘histeria’. "Fakte estas Sovet-reflekso: malpermesi." Girnius, elkreskinta en Usono post kiam liaj gepatroj en la kvardekaj jaroj estis fuÄintaj el Litovio, kredas je preslibereco, li diras. "Kio la minaco de tiuj sendostacioj nun precize estas, tion neniu povas klarigi. Temas pri ĉipa, travidebla propagando, kiun nur malmultaj kredas".
Litovio apogas ideon, nun ĉirkaÅirantan en EU-rondoj, starigi alternativan, ‘liberan’ Ruslingvan sendostacion. Nederlando disponigis 500.000 eÅrojn por realigeblo-studo.
Propra energio
Prefere ankoraÅ hodiaÅ la Litovoj volas malligi sin el la Rusa influ-sfero, sed Äis antaÅ nelonge tio estis neebla en esenca tereno: la lando estis 100-procente dependa de Rusa gaso. Ekde oktobro ne plu. En la haveno de Klaipeda estas nun granda petrolÅipo kun la signifoplena nomo Independence. Estas LNG-ekranstacio (liquified natural gas, likva gaso). La Litovoj nun povas mem elekti kie ili sin provizas de gaso: ĉe la Rusa Åtata energi-entrepreno Gazprom, kiel kutime, sed ankaÅ, pere de Independence, ĉe la Norvega Statoil.
Energi-ministro Rokas Masiulis priskribas tion kiel "strategian decidon por eviti la Rusan influon". Gaso estas politiko, la Litovoj jam scias ekde 1990, kiam la Kremlo post la sendependec-proklamado subite turnfermis la gasodukton. Pro la konkurenco de la 300 milionojn kosta LNG-ekranstacio, kiu estas financita per EU-alpruntoj, Gazprom devis la gasprezon malplialtigi je preskaŠkvarono. "Rusaj amaskomunikiloj kompreneble provis pridubi la utilon de ĉi tiu projekto", diras Masiulis. "Sed nun kiam la ekranstacio ekzistas, homoj estas fieraj. Ni povas preni nian destinon en niajn proprajn manojn."
Sekura ĉe la eÅro
Pri unu simbolo de sendependeco, Litovio ĉi-jare la 1-an de januaro propravole rezignis: la lido, la nacia valuto. Nun tie estas la eÅro. Rimarkinde estas kiom ankaÅ tiu decido estas eksplikata en geopolitikaj terminoj. Certe, la ekonomiaj kialoj por aliÄo al la eÅro staras antaÅe: la komerco ene de EÅropo plifaciliÄas, kaj la Åtato povas pruntepreni pli malmultekoste. Sed, diras financministro Rimantas Šadžius, temas ankaÅ pri jeno: "post nia NATO- kaj EU-membriÄo, ĉi tio estas la tria, historia paÅo, por aparteni al la Okcidento".
Gitanas NausÄ—da, ĉef-ekonomikisto de la Sveda banko SEB en Vilno, diras ke la eÅro "donas la senton esti pli sekura en la nunaj geopolitikaj Åtormoj; malamikaj atakoj kontraÅ la nacia valuto aÅ la bankosistemo estas nun multe malpli verÅajnaj."
Vitas Vasiliauskas, prezidanto de la Litova centra banko, vortigas tion tiel: "PaÅo al la Okcidento estas ankaÅ paÅo for de la Oriento".