fonto:
laNederlanda ĵurnaloNRC
https://www.nrc.nl/nieuws/2016/11/04/alles-moet-anders-vanaf-nu-geldt-parijs-5145178-a1530343
tradukis ĝin (el la Nederlanda en Esperanton) Toon Witkam
Ĉio devas alimaniere: nun validas 'Parizo'
LoÄi, vojaÄi, manÄi — ĉio ÅanÄiÄos nun kiam la klimato-traktato validiÄis.
NRC 5 novembro 2016
Fare de nia redaktoro Paul Luttikhuis
La klimato-traktato fine de 2015 en Parizo, subskribita de preskaŠĉiuj landoj en la mondo, nun vendrede la 4-an de novembro 2016 oficiale ekvalidis. Neniam antaÅe, internacia traktato estis post la subskribo tiel rapide ratifikata. La antaÅa klimato-traktato (Kioto, 1997) eĉ bezonis ok jarojn. Kaj la devoj el la Kioto-protokolo estas bagatelo kompare kun la Pariza Interkonsento.
La interkonsento tuÅos ĉiujn facetojn de la ĉiutaga vivo. Kiamaniere ni loÄas kaj vojaÄas. Kion ni manÄas kaj kiel ni faras niajn aĵojn. Parizo estis nomata la fino de la fosilia erao. Pasis nun preskaÅ unu jaro, kaj tiu karakterizado restas ankoraÅ senÅanÄa.
Parizo pro tio povas iÄi la renversiÄa punkto por la klimatpolitiko. En fascina intervjuo lastsemajne en la NRC[i], ekologo Marten Scheffer rakontis pri tiu speco de abruptaj renversoj en kompleksaj sistemoj. Se tiuj okazas, tio ofte havas dramajn konsekvencojn, diris Scheffer. Tiam la ÅanÄiÄoj iras ege rapide kaj nenio povas ankoraÅ halti tiujn.
Scheffer ankaÅ parolas pri klimatÅanÄiÄo. La emisio de forcejaj gasoj dum la industria revolucio komencis hejti la teron jam antaÅ unu jarcento. Per tio, plonÄo en novan glaciepokon estis plimalpli hazarde preventata. Sed laÅ la ekologo nun minacas la kontraÅo: tero kiu en tre mallonga tempo tro multe hejtiÄas kaj trafas en klimaton kiun ni milionojn da jaroj antaÅe lastfoje havis. "Estas kvazaÅ ni staras sur kornico, kun ambaÅflanke profunda valo. En neniun de tiuj du vi volas degliti," diras Scheffer. "La defio estas reteni la belegan, nuntempan Holocen-klimaton."
Resti sur la mallarÄa kornico
Parizo povas teni nin (intertempe) sur tiu mallarÄa kornico. Kompreneble tio estas ne nur danke al la interkonsento mem. Kiel decas al renversiÄa punkto, la klimato-traktato estas nur la puÅeto kiu konfirmas ÅanÄiÄon kiu jam neeviteblas.
Jam je la fino de la deknaÅa jarcento ekzistis la supozo ke la tero povus iÄi pli varma pro la uzo de fosiliaj brulaĵoj. Pli ol duonjarcento poste, la unuaj sciencistoj avertis pri la riskoj de tio. Kaj ekde la okdekaj jaroj de la pasinta jarcento, panelo de sciencistoj laÅpete de la UnuiÄintaj Nacioj regule raportas pri la klimato.
Ilia konkludo en ĉiu raporto iÄis pli alarma kaj pli persvada. Pri detaloj oni povas ankoraÅ diskuti, sed cetere ne eblas dubo pri tio: klimatÅanÄiÄo estas okazanta, estas kaÅzata ankaÅ de la homo, kaj havos ĉe neÅanÄata politiko grandajn konsekvencojn por la vivo sur la planedo.
Tiu scio ne tuj metis la mondon en moviÄo. AnkoraÅ en 2009 malsukcesis klimato-pintkunveno en Kopenhago, malgraÅ grandaj vortoj de mondgvidantoj, ke ĉi tiu estis la plej lasta Åanco por savi la planedon. Nur en 2015 venis la vere decidiga momento. Parizo superis ĉiujn atendojn.
Kiel tio eblas? Kio okazis en tiuj ses jaroj?
Unue estas la klimato mem. Tiu montras sin pli ofte malmilda. Gigantaj hajloÅtonoj enproblemigas Nederlandajn farmistojn. La sudokcidento de Usono batalas kontraÅ sekeco kiu Åajne neniam finiÄos. Unu pluvego en Barato detruas ene de horo kompletan rikolton. Kaj antaÅ kelkaj jaroj Siriaj kamparanoj migris amase al la urboj kiam ilia kamparo estis sekigita post kiam la pluvo pli ol kvin jarojn forrestis. Tiu migrado funkciis ankaÅ kvazaÅ pulvujo de la civila milito. Por la Usona ministerio de Defendo, klimatÅanÄiÄo oficiale estas afero de nacia sekureco.
Certe tiel grava por la renversado estas, ke la entreprenaro vidas monon en la klimato. Sen la entreprenoj kondukos tiu ĉi transiro al nenio. Ili daÅre pli forte insistas ke instancoj kreu la taÅgajn kondiĉojn. Kaj tio estas Äuste kion Parizo faris: krei la kondiĉojn por teni la temperaturplialtiÄon en la nuna jarcento firme sub la du gradoj Celsius.
Senkosta rubaĵejo por forcejaj gasoj
Tio sukcesas nur se la atmosfero ne plu estos senkosta rubaĵejo por forcejaj gasoj. Lasu la poluanton pagi. Sed kion ni tiam devus fari kun ĉiuj tiuj karbocentraloj? Kun benzin- kaj dizel-aÅtoj? Kun ĉipaj flugferioj? Kun ĉipaj konsumaĵoj el Ĉinio, kiuj preskaÅ sen kromaj kostoj estas per Åipoj transportataj al la haveno de Roterdamo[ii]? Kaj kio okazos pri la laborebleco en ĉiuj tiuj malpurigantaj sektoroj?
Tio postulas novan pensmanieron, kies konsekvencoj estas ankoraÅ ne bone superrigardeblaj. Certe estas ke entreprenoj kiuj faras la plenÅanÄon tro malfrue, ne postvivos. AnkaÅ investantoj komprenas tion. Pensiofondusoj kaj bankoj insistas pri travidebleco rilate al klimataj riskoj. Kaj ili demandas sin ĉu ja estas ankoraÅ saÄa meti monon en entreprenojn kiuj bagateligas la riskojn.
Kiom ĉi tio kostos, neniu scias. Sole en la energisektoro verÅajne pli ol 1.000 miliardoj da eÅroj estas ĉiujare bezonataj — dum samtempe la mendado de energio tutmonde duobligos en la venontaj jardekoj. Intertempe raportis ĵaÅde[iii] la UNEP[iv], la Mediprogramo de UnuiÄintaj Nacioj, ke ekzistas ankoraÅ grandega truo inter kio estis interkonsentita en Parizo kaj kion ni efektive faras. Breĉo de dek du Äis dek kvar gigatunoj da karbona dioksido – unu gigatuno estas proksimume la ĉiujara emisio fare de la EÅropa transport-sektoro.
Jen prava pripensado. Sed tio ne ÅanÄas la fakton ke lastjare en Parizo renversiÄa punkto estas preterpasinta. Ne estas vojo reen.
Paul Luttikhuis speciale okupas sin pri novaĵoj aÅ sciencaj opinioj sur la tereno de klimatÅanÄiÄo, kaj ties politikaj, sociaj kaj ekonomiaj konsekvencoj.
[i] NRC = altkvalita Nederlanda ĵurnalo
[ii] Roterdamo = tre granda havenurbo en Nederlando
[iii] ĵaÅde = la 3-an de novembro 2016
[iv] UNEP = United Nations Environment Programme